Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της βιομηχανικής επανάστασης

Η βιομηχανική επανάσταση έφερε σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές :

1.    πληθυσμιακές μεταβολές : Καθώς βελτιώθηκε το βιοτικό επίπεδο, ο πληθυσμός της Ευρώπης ιδίως μετά το 1850 αυξήθηκε εντυπωσιακά. Παράλληλα είχαμε εσωτερική μετανάστευση (προς τις βιομηχανικές πόλεις, όπου υπήρχαν εργοστάσια και χρειάζονταν εργάτες) και εξωτερική μετανάστευση (προς τις Η.Π.Α., την Αυστραλία και τον Καναδά)

2.    κοινωνικές αλλαγές : 
Α. οι αριστοκράτες-μεγαλογαιοκτήμονες παρέμειναν πανίσχυροι στην ανατολική και μεσογειακή Ευρώπη. Στην Αγγλία ασχολήθηκαν με επιχειρήσεις κι έτσι εξακολούθησαν να είναι ισχυροί. Αντίθετα στη Γαλλία έμειναν πίσω στις εξελίξεις και συνεχώς έχαναν τη δύναμή τους. 

Β. οι αστοί έγιναν πλέον η κυρίαρχη τάξη. Χωρίζονταν σε α) μεγαλοαστούς (βιομήχανους, μεγαλέμπορους, τραπεζίτες) β) μεσοαστούς (βιοτέχνες και ελεύθερους επαγγελματίες) και γ) μικροαστούς (δημόσιους και ιδιωτικούς υπάλληλους). Οι μεγαλοαστοί διέθεταν πλούτο, κύρος και πολιτική επιρροή.

Γ. οι αγρότες ήταν η πλειοψηφία των Ευρωπαίων του 19ου αιώνα. Ζούσαν σε ασταθείς συνθήκες. Πολλοί από αυτούς μετανάστευσαν.
Δ. οι εργάτες συνεχώς αυξάνονταν. Δούλευαν 12-16 ώρες κάθε μέρα, όλες τις μέρες του χρόνου. Έπαιρναν πολύ μικρούς μισθούς. Κατοικούσαν σε μικρά και ανθυγιεινά σπίτια. (Το 1827 οι Γάλλοι εργάτες πέθαιναν από τις κακουχίες στα 27 τους κατά μέσο όρο)


3.    σοσιαλιστικές ιδέες : Ο σοσιαλισμός, σαν θεωρία τονίζει το κοινωνικό συμφέρον και όχι το ατομικό. 
Οι πρώτοι σοσιαλιστές μιλούσαν για μια ιδανική κοινωνία που θα έπρεπε να υπάρχει. Οι απόψεις τους ονομάστηκαν ουτοπικός σοσιαλισμός. 

Το 1848 οι Γερμανοί Κάρλ Μάρξ και Φρίντριχ Ένγκελς δημοσίευσαν το Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Αργότερα ο Μαρξ δημοσίευσε το Κεφάλαιο. Σε αυτό υποστήριζε ότι η κοινωνική αδικία υπάρχει επειδή οι ολιγάριθμοι αστοί είχαν στα χέρια τους τα μέσα παραγωγής(πρώτες ύλες, μηχανήματα κλπ). Θα έπρεπε λοιπόν η εργατική τάξη να οργανωθεί σε ένα δικό της κόμμα (κομμουνιστικό), να ανατρέψει τον καπιταλισμό και να πάρει αυτή τα μέσα παραγωγής στα χέρια της. Η νέα κομμουνιστική κοινωνία δε θα είχε τάξεις κι έτσι δε θα υπήρχε εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Αυτές οι θέσεις έγιναν γνωστές ως μαρξισμός.


4.    ανάπτυξη του συνδικαλισμού : 
Οι εργάτες, που ζούσαν σε άθλιες συνθήκες, ξεσηκώθηκαν. Μετά το 1830 άρχισαν να διεκδικούν οργανωμένα κάποια αιτήματα, όπως ήταν η 8ωρη εργασία. 

Το 1838 η αγγλική Ένωση Εργατών δημοσίευσε τη Χάρτα του Λαού, με την οποία διατύπωσαν διάφορα πολιτικά αιτήματα, όπως η καθολική ψηφοφορία για τους άνδρες. Τα μέλη της Ένωσης ονομάστηκαν χαρτιστές. Οι εργάτες διεκδικούσαν τα δικαιώματά τους, κυρίως με απεργίες, οι οποίες κατέληγαν σε βίαιες καταστολές. 

Η απεργία των εργατών του Σικάγου, την 1η Μαΐου 1886 με αίτημα την 8ωρη εργασία πνίγηκε στο αίμα. Τα συνδικάτα και τα σοσιαλιστικά κόμματα από το 1890 άρχισαν να γιορτάζουν την Πρωτομαγιά ως παγκόσμια ημέρα εργατών. Ως τα τέλη του 19ου αιώνα τα συνδικάτα είχαν πετύχει :

• τη 10ωρη εργασία
• τη δημιουργία ασφαλιστικών ταμείων, που στήριζαν οικονομικά τους εργάτες σε περίπτωση ατυχήματος, ασθένειας ή απόλυσης.
• τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας με τους εργοδότες (δηλαδή εξασφάλιση κατώτερου ορίου στους μισθούς)

5.    πολιτική ανάπτυξη των εργατών: 
Το 1864 ιδρύθηκε στο Λονδίνο η Α’ ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΝΩΣΗ ΕΡΓΑΤΩΝ (1η Διεθνής), που διαλύθηκε το 1876 εξαιτίας διαφωνιών. 
Το 1889 ιδρύθηκε στο Παρίσι η 2η ΔΙΕΘΝΗΣ με συμμετοχή μόνο πολιτικών κομμάτων που υποστήριζαν τον μαρξισμό. 
Τις επόμενες χρονιές δημιουργήθηκαν σε πολλές χώρες της Ευρώπης σοσιαλιστικά και εργατικά κόμματα. 
Κάποια από αυτά τα κόμματα υποστήριζαν ότι έπρεπε να κερδίσουν την εξουσία με εκλογές, ενώ κάποια άλλα υποστήριζαν την ιδέα της επανάστασης (π.χ. ο Κάρλ Λιμπκνεχτ και η Ρόζα Λούξεμπουργκ με το κόμμα των Σπαρτακιστών στη Γερμανία και ο Λένιν στη Ρωσία)


6.    κίνημα φεμινισμού : 
κατά τον 19ο αιώνα πολλές γυναίκες εργάζονταν στα εργοστάσια. Απέκτησαν οικονομική ανεξαρτησία κι άρχισαν να διεκδικούν δικαιώματα. Το 1903 η Αγγλίδα Έμελιν Πάνκχερστ ίδρυσε την Κοινωνική και Πολιτική Ένωση Γυναικών, που μαχόταν για δικαιώματα στις γυναίκες, κάτι που άρχισε να γίνεται κατά τον 20ο αιώνα σε κάποιες χώρες της Ευρώπης. 

1. Ερωτήσεις σύντομης ανάπτυξης

• Ποιες αλλαγές έφερε η βιομηχανική επανάσταση;
• Πληθυσμιακή αύξηση: πώς προκλήθηκε και πού οδήγησε;
• Κοινωνικοί μετασχηματισμοί: ποιες κοινωνικές τάξεις διαμορφώνονται και ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους;
• Σοσιαλιστικές θεωρίες: πώς γεννήθηκαν, τι ονομάζουμε «σοσιαλισμό», ποιοι ήταν οι πρώτοι σοσιαλιστές, τι ονομάζουμε «ουτοπικό σοσιαλισμό», τι γνωρίζετε για τους Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς και τις θεωρίες τους, τι ονομάζουμε «μαρξισμό»;
• Συνδικαλισμός: πώς αναπτύχθηκε, ποια ήταν η δράση του, ποιοι ήταν οι «χαρτιστές»;
• Τι γνωρίζετε για το κίνημα για τη χειραφέτηση της γυναίκας;

2. Άσκηση σωστού–λάθους 
Να χαρακτηριστούν οι ακόλουθες προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες και να δοθούν οι σωστές απαντήσεις σ` αυτές που θεωρείτε λανθασμένες:

• Οι αριστοκράτες – μεγαλογαιοκτήμονες παρέμεναν πανίσχυροι στην ανατολική και μεσογειακή Ευρώπη.
• Οι τιμές των προϊόντων σταθεροποιήθηκαν ως συνέπεια της βιομηχανικής επανάστασης.
• Την 1η Μαΐου 1886 σημειώθηκε απεργία στο Λονδίνο, η οποία καταπνίγηκε στο αίμα.
• Το 1864 ιδρύθηκε στο Λονδίνο η Πρώτη Διεθνής Ένωση Εργατών.
• Το 1905 η Αγγλίδα Έμελιν Πάνκχορστ ίδρυσε την Κοινωνική και Πολιτική Ένωση Γυναικών.
• Πρωταρχικός στόχος του γυναικείου κινήματος ήταν η διεκδίκηση ψήφου.

3. Άσκηση αντιστοίχισηςΑντιστοιχίστε τα στοιχεία από τις δύο στήλες

ΣΤΗΛΗ  Α 1.       Μαρξισμός 2.       Ουτοπικός σοσιαλισμός 3.       Σοσιαλισμός 4.       Συνδικαλισμός 5.       Χαρτισμός

ΣΤΗΛΗ  Β α. Διεκδίκηση της θέσπισης ωραρίου εργασίας, ασφάλισης των εργαζομένων και υπογραφή συλλογικών συμβάσεων εργασίας. β. Κύρια αιτία της κοινωνικής αδικίας είναι η κατοχή των μέσων παραγωγής από ολιγάριθμους ιδιοκτήτες. γ. Προβάλλει μια εξιδανικευμένη μορφή της κοινωνίας που θα έπρεπε, κατά τη γνώμη του, να επικρατήσει. δ. Προτεραιότητα του κοινωνικού έναντι του ατομικού. ε. Σκοπός της εργατικής τάξης είναι η επιβολή της αταξικής κοινωνίας. στ. Το πρώτο οργανωμένο εργατικό κίνημα.

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΨΗΦΟΥ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ
Φύλλο εργασίας 1
Φύλλο εργασίας 2