Η ΡΩΜΑΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Η ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωση της

Η παράδοση ανάγει την ίδρυση της Ρώμης (753 π.Χ.)  στο Ρωμύλο, απόγονο του Αινεία, που ήρθε στην Ιταλία από την Τροία μετά την πυρπόληση και την καταστροφή της από τους Έλληνες. Στη θέση όπου ιδρύθηκε υπήρχαν όμως ήδη μικροί οικισμοί. Πολύ πιθανό η δημιουργία της να οφείλεται στους Ετρούσκους, οι οποίοι κατέλαβαν το Λάτιο (7ο αι. π.Χ) και προχώρησαν σε συνοικισμό των κατοίκων των γύρω περιοχών

Την ίδια περίοδο πραγματοποιήθηκαν σπουδαία έργα. Στα τέλη όμως του 6ου αι. π.Χ. οι κάτοικοι της περιοχής επαναστάτησαν και έδιωξαν τους Ετρούσκους από την περιοχή τους. Έκτοτε οι Ρωμαίοι άρχισαν  να κυριαρχούν στο Λάτιο και να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τους κατοίκους των γειτονικών περιοχών. Την περίοδο της βασιλείας που διαρκεί ως το 509 π.Χ., η Ρώμη είχε την ακόλουθη κοινωνική και πολιτική οργάνωση:

Περίοδος της βασιλείας

Η κοινωνική συγκρότηση.

♦ Πατρίκιοι ήταν οι Ρωμαίοι που ανήκαν στις παλαιές μεγάλες οικογένειες οι οποίες αποτελούσαν τα ρωμαϊκά γένη. Όλα τα μέλη ενός γένους ονομάζονταν πατρίκιοι, γιατί κατάγονταν από τον ίδιο πατέρα, τον οποίο αναγνώριζαν και ως αρχηγό.

♦ Πελάτες ήταν αυτοί που ζούσαν κοντά στους πατρικίους ως υπήκοοι και δέχονταν την προστασία τους Σταδιακά συγχωνεύτηκαν σε μια τάξη. (Λίγουρες)

♦ Πληβείοι ήταν όλοι οι νεότεροι κάτοικοι της Ρώμης και των γύρω περιοχών. Όταν οι Ρωμαίοι καταλάμβαναν μια πόλη, υποχρέωναν τους κατοίκους της να μετοικήσουν κοντά στη Ρώμη. Πολλοί είχαν έρθει μόνοι τους στη Ρώμη σε αναζήτηση καλύτερης τύχης. Δεν είχαν κανένα δεσμό με τους πατρικίους και τους πελάτες· γι' αυτό και ονομάστηκαν πλήθος (πληβείοι). Δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα και δεν  επιτρεπόταν να νυμφευτούν με γυναίκες από την τάξη των πατρικίων.

Η πολιτική οργάνωση. 

  Βασιλιάς:  ήταν  θρησκευτικός αρχηγός, ηγέτης του στρατού και ανώτατος δικαστής.

  η σύγκλητος : Αποτελούνταν από εκατό και στη συνέχεια από τριακόσια μέλη, τη συγκροτούσαν οι αρχηγοί των ρωμαϊκών γενών. Η σύγκλητος μαζί με το βασιλιά συγκαλούσαν την εκκλησία του λαού και επικύρωναν τις αποφάσεις της. Ηταν ο θεματοφύλακας των εθίμων και των παραδόσεων της Ρώμης.

 Η  εκκλησία του λαού. Ήταν η συγκέντρωση όλων των πατρικίων και των πελατών. Η εκκλησία αυτή ονομαζόταν και φρατρική, επειδή οι πατρίκιοι συγκεντρώνονταν σε τμήματα - τις φράτρες,όπως τις ονόμαζαν. Επικύρωνε ή απέρριπτε τις αποφάσεις του βασιλιά «διά βοής». Αποφάσιζε για ειρήνη ή πόλεμο και εξέλεγε το βασιλιά.

Η συγκρότηση της ρωμαϊκής πολιτείας - Res publica

Η περίοδος της βασιλείας τελείωσε το 509 π.Χ. μετά από εξέγερση των πατρικίων. Το νέο πολίτευμα  οι Ρωμαίοι το ονόμαζαν δημοκρατία (Res publica)· στην πραγματικότητα όμως επρόκειτο για αριστοκρατικό καθεστώς, αφού την εξουσία είχαν πλέον οι πατρίκιοι.

Οι κοινωνικοί αγώνες. 

Οι πληβείοι αγωνίστηκαν δύο περίπου αιώνες για να αποκτήσουν πολιτικά δικαιώματα. Στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. κατόρθωσαν να αναδείξουν μια νέα εξουσία, που εκπροσωπούσαν οι δήμαρχοι.

δήμαρχοι. [ εκλέγονταν για ένα χρόνο [ είχαν ως κύριο έργο την προστασία των πληβείων από τις αυθαιρεσίες των πατρικίων. [ Θεωρούνταν πρόσωπα ιερά και απαραβίαστα. [Είχαν το δικαίωμα να αρνηθούν την ψήφιση ενός νόμου, όταν αυτός προσέβαλλε τα συμφέροντα των πληβείων (veto).

 Στα μέσα του 5ου αι. π.Χ., οι πληβείοι πέτυχαν την καταγραφή του εθιμικού δικαίου (Δωδεκάδελτος), αποτρέποντας έτσι τις αυθαίρετες δικαστικές αποφάσεις των πατρικίων.

 Επίσης καταργήθηκε ο νόμος που δεν επέτρεπε τους γάμους μεταξύ των δύο τάξεων.  

Τον 4ο αι. π.Χ. τους παραχωρήθηκε το δικαίωμα να εκλέγονται στο αξίωμα του υπάτου και αργότερα, στο αξίωμα του «μεγίστου αρχιερέως».  Έτσι απέκτησαν και πολιτική ισότητα.

Η πολιτική οργάνωση.

Την περίοδο της δημοκρατίας το ρωμαϊκό κράτος (Res publica) οργανώθηκε με τις ακόλουθες εξουσίες: τους άρχοντες, τη σύγκλητο και τις εκκλησίες.

Οι άρχοντες ( εκτελεστική εξουσία)

 οι δύο ύπατοι:  εκλέγονταν για ένα χρόνο αρχικά, συγκέντρωναν όλες τις εξουσίες που προηγουμένως είχε ο βασιλιάς. Είχαν μεγαλοπρεπή εμφάνιση και ακολουθούνταν από δώδεκα ραβδούχους. Όταν η πολιτεία βρισκόταν σε κρίσιμη κατάσταση, τότε για έξι μήνες όλες οι εξουσίες παραχωρούνταν σε έναν εκλεγμένο άρχοντα από τους υπάτους που ονομαζόταν δικτάτορας.

 Τιμητές : Ήταν δύο και εκλέγονταν για δεκαοκτώ μήνες. Ως έργο τους είχαν:

1) την τίμηση των πολιτών, δηλαδή την κατάταξή τους ανάλογα με τα περιουσιακά τους στοιχεία,

2) τη σύνταξη του καταλόγου των συγκλητικών,

 3) την κατάρτιση του προϋπολογισμού του κράτους και

 4) την επίβλεψη των ηθών, δηλαδή είχαν τη δικαιοδοσία να στερήσουν τα πολιτικά δικαιώματα σ' όποιον πολίτη επιδείκνυε ανήθικη συμπεριφορά.

Υπήρχαν και άλλοι άρχοντες, όπως οι δήμαρχοι, οι πραίτωρες, οι ταμίες, οι ανθύπατοι, με μικρότερης σημασίας αξιώματα.

Η σύγκλητος 

Αποτελούνταν από 300 ισόβια μέλη  που προηγουμένως είχαν διατελέσει ανώτατοι άρχοντες. Ήταν σώμα με νομοθετική και εκτελεστική εξουσία και με μεγάλη δύναμη . Είχε δικαιοδοσίες σε θέματα οικονομικά, θρησκευτικά και εξωτερικής πολιτικής. Οι αποφάσεις της, τα συγκλητικά δόγματα, είχαν ισχύ νόμου.

 Οι  τρεις εκκλησίες.

 Η φρατρική, που ήταν η συνέλευση των πατρικίων, έχασε τη δύναμή της την περίοδο της δημοκρατίας· διατηρήθηκε μόνο από σεβασμό στην παράδοση.

Η λοχίτιδα ήταν η συνέλευση όλων των στρατευμένων πολιτών, πατρικίων και πληβείων. Οι αποφάσεις της παίρνονταν κατά λόχους. Εξέλεγε τους υπάτους, τους τιμητές και τους πραίτωρες.

Η φυλετική στην αρχή ήταν η συνέλευση των πληβείων, μετά όμως  την αποτέλεσαν όλοι οι Ρωμαίοι. Συγκεντρώνονταν κατά φυλές, ανάλογα δηλαδή με τον τόπο της κατοικίας τους. Στη δικαιοδοσία της ήταν η ψήφιση των νόμων και η εκλογή των κατώτερων αρχόντων.

Οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες

Αιτίες που τις έκαναν αναγκαίες

v  Οι κοινωνικές αλλαγές που έφεραν οι κατακτήσεις,

v  η αλλοίωση των ηθών

v  η απομάκρυνση από τις προγονικές αρετές,

Κάτων ο Τιμητής.  (184 π.Χ.),  επιχείρησε την κάθαρση της τάξης των συγκλητικών και των ιππέων. Προσπάθησε να περιορίσει την πλεονεξία και να ελέγξει τη συμπεριφορά τους. Είχε ελληνική παιδεία. Απέδιδε όμως την ευθύνη της αλλοίωσης των ρωμαϊκών ηθών στις  ελληνικές συνήθειες  και στην υιοθέτηση του πολιτισμού των Ελλήνων. Η προσπάθεια του δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα, καθώς οι αλλαγές είχαν πλέον ριζώσει στη ρωμαϊκή κοινωνία.

 Τιβέριος Γράκχος  εκλέχτηκε δήμαρχος (133 π.Χ.),

v  πρότεινε την ψήφιση του αγροτικού νόμου, σύμφωνα με τον οποίο δεν επιτρεπόταν σε κανένα πολίτη να κατέχει ιδιοκτησία μεγαλύτερη από 500 πλέθρα* γης.Με το νόμο αυτό προβλεπόταν αναδιανομή της δημόσιας γης στους ακτήμονες. Όση γη θα επιστρεφόταν με την εφαρμογή του νόμου θα μοιραζόταν εκ νέου ανά 30 πλέθρα σε κάθε πολίτη που δεν είχε έγγειο ιδιοκτησία.
v  πρότεινε  ο θησαυρός  του βασιλιά της Περγάμου, Άτταλου Γ',  να δοθεί στους ακτήμονες, για να αγοράσουν εργαλεία και να καλλιεργήσουν τα κτήματα που θα αποκτούσαν.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ: Η αντίδραση  των συγκλητικών και η εξαγορά των συνειδήσεων του λαού οδήγησαν στην αποτυχία των σχεδίων του Τιβέριου. Ο ίδιος δολοφονήθηκε. Το νόμο του, αν και δεν τόλμησαν να τον καταργήσουν, δεν τον εφάρμοσαν.

Ο Γάιος Γράκχος  εκλέχτηκε δήμαρχος  το 123 π.Χ.

v  Έθεσε σε εφαρμογή τον αγροτικό νόμο

v  ψήφισε μια σειρά νέων μέτρων που βελτίωναν τη θέση των ακτημόνων.

v  Ίδρυσε αποικίες στις κατακτημένες περιοχές της Ιταλίας και εγκατέστησε ακτήμονες.

v  Καθιέρωσε τη διανομή σιταριού για τους φτωχούς της Ρώμης.

v  Μείωσε τα χρόνια της στράτευσης και αύξησε το στρατιωτικό μισθό.

v  Για να περιορίσει τις αυθαιρεσίες των συγκλητικών, προχώρησε στη συγκρότηση δικαστηρίων από ιππείς, που εκδίκαζαν υποθέσεις καταχρήσεων από τους συγκλητικούς

v  με νόμο εμπόδισε τη δυνατότητα των συγκλητικών  να επιλέγουν τις συγκλητικές επαρχίες.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ: οι συγκλητικοί  τον αντιμετώπισαν όπως και τον αδελφό του, στρέφοντας  ένα μέρος του λαού εναντίον του. Όταν θέλησε να κινηθεί  κατά της συγκλήτου, οργανώνοντας εξέγερση, απέτυχε. Οι οπαδοί του εξοντώθηκαν και ο ίδιος διέταξε ένα δούλο του να τον σκοτώσει.

Στόχοι  μεταρρυθμιστικής  προσπάθειας  Γράκχων

v   έλεγχος της κοινωνικής ανισότητας,

v   αποκατάσταση μεγάλου μέρους των ακτημόνων

v   αποδυνάμωση των συγκλητικών. 

Η κατάσταση  που είχε δημιουργηθεί από τις μεγάλες κατακτήσεις δεν ευνόησε τις αλλαγές. Το έργο των Γρακχών ουσιαστικά απέτυχε. Διαμόρφωσε ευνοϊκές προϋποθέσεις για λίγους που ευεργετήθηκαν από τα μέτρα  και στη συνέχεια αποτέλεσαν μια νέα αρκετά δυναμική κοινωνική ομάδα.